Na mijn bezoek aan Kemi, dat direct aan de Botnische Golf ligt, ging ik naar duostad Haparanda-Tornio. Haparanda (in Zweden) en Tornio (in Finland) liggen ook vlak bij de Botnische Golf, maar de rivier waaraan ze liggen is bepalender voor deze steden. Die rivier heet in het Fins de Tornionjoki en in het Zweeds de Torne älv. De huidige grens tussen Finland en Zweden volgt het diepste punt van de rivier. Op de ene oever ben je dus in Finland, en op de andere oever in Zweden. Toch zien de Zweden en Finnen hier de rivier niet zozeer als een lijn die ze van elkaar scheidt, maar eerder als iets dat ze verbind. Dat, en de bijzondere geschiedenis van deze plek, maken een bezoek aan Haparanda en Tornio echt de moeite waard als je in dit deel van Fins Lapland bent.
- Bekijk hier mijn top 10 mooiste plekken in Finland
- Hier vind je tips over wat je kunt doen in Finland en hier reisgidsen voor Finland
- Kijk hier voor adresjes om te overnachten in Finland
- Lees hier over de mogelijke routes naar Finland
- Hier verzamel ik mooie reizen naar Finland van verschillende reisorganisaties en hier actuele kortingen en gratis extra’s
De vriendelijkste grens ter wereld
De Zweden en Finnen die hier wonen, noemen deze grens tussen Zweden en Finland wel de vriendelijkste grens ter wereld. Dat komt doordat in de tijd dat de dorpjes en steden aan weerszijden van de rivier ontstonden, hier nog helemaal geen grens liep. Die lag een stuk verder naar het oosten, waar het Russische rijk begon. Alles tot aan die grens viel onder Zweeds bestuur. Er was dus een culturele eenheid tussen de bewoners van weerszijden van de rivier.
Maar in 1809 verloor Zweden Finland aan Rusland en kwam de nieuwe grens door de rivier te lopen. Hij loopt over het diepste punt en daarom loopt hij soms dichter bij Zweden en dan weer dichter bij Finland. Het dorpje Haparanda werd Zweeds en de stad Tornio werd Russisch. En door de nieuwe grens lagen dorpjes die aan weerszijden van de rivier waren gebouwd opeens in twee verschillende landen, zoals Karunki (Finland) en Karungi (Zweden) of Juoksenki (Finland) en Juoksengi (Zweden). Er zijn zelfs een paar eilandjes in de rivier die eigendom zijn van iemand aan de ene kant, maar die zelf aan de andere kant van de grens liggen.
De gemeenschappelijke cultuur bleef gewoon bestaan – ook nu nog. De twee steden hebben bijvoorbeeld ook één gemeenschappelijk verkeersbureau. In de wintermaanden vormt de rivier letterlijk een verbinding tussen beide oevers. Je kunt dan namelijk over het ijs naar de overkant lopen of rijden. In de zomer ben je er natuurlijk ook zo in een bootje of gewoon over een brug.
Kortom: je krijgt hier als toerist twee stedentrips in één. Daarbij moet je je wel bedenken dat steden in Lapland niet te vergelijken zijn met steden zoals wij die gewend zijn. Voor ons lijken het meer flinke dorpen. Dat geldt ook voor Haparanda-Tornio.
Over Tornio
Dankzij de gunstige ligging aan het uiteinde van een grote rivier en in een vruchtbaar rivierdal was Tornio al vroeg een belangrijke toegangspoort tot Lapland. In de middeleeuwen groeide Tornio uit tot een belangrijke handelsplaats. Vanuit heel Zweden (waarvan het toen nog deel uitmaakte) en vooral vanuit Stockholm kwamen kooplui hier de rijkdommen uit het Hoge Noorden halen, zoals zalm en bont. Er was een periode dat Tornio de rijkste stad van het koninkrijk Zweden was. De stad werd in 1621 officieel gesticht door de Zweedse koning Gustaaf II Adolf en was een tijd de noordelijkste stad ter wereld.
Rond 1800 waren de activiteiten in de haven van Tornio op hun hoogtepunt. Daarna nam de handel en scheepsbouw af. De Finse oorlog met Rusland vanaf 1808 hielp daar natuurlijk niet bij. In 1809 kwam Tornio op de grens tussen Zweden en Finland te liggen. Vanaf dat moment viel Tornio onder Russisch bestuur. Het stadsbeeld van Tornio veranderde: Tornio werd een Russische garnizoensstad.
20e eeuw
In de Eerste Wereldoorlog nam de handel weer enorm toe. Omdat de Baltische zee en de Zwarte zee waren afgesloten, moest Rusland op zoek naar andere wegen om buitenlandse handel te drijven. Voortaan ging een belangrijk deel van de import en export via Noorwegen en Zweden naar Rusland. Omdat in Tornio al een spoorweg lag, werd optimaal gebruikgemaakt van de route door deze stad.
Behalve door de handel was er nog iets waardoor de inwoners van Tornio en omstreken rijk konden worden: smokkelen. Tijdens oorlogen waren bepaalde goederen schaars en koffie bijvoorbeeld was pas vanaf het begin van de jaren 50 van de 20e eeuw niet meer op de bon. Daar lagen dus gouden kansen voor de smokkelaars. Spannende verhalen daarover worden tot op de dag van vandaag verteld.
In 1917 werd Finland onafhankelijk. Er werden nieuwe bruggen over de rivier de Torne gebouwd en ook na de Tweede Wereldoorlog bleef de stad maar doorgroeien. Tegenwoordig is Tornio de belangrijkste grensovergang tussen Finland en Zweden.
Victoriaplein op de grens
Als je Haparanda-Tornio gaat bezoeken, zou ik beginnen op het Victoriaplein (Victoriantori). Hoewel de grens tussen Zweden en Finland voor het merendeel door de rivier loopt, loopt hij hier dwars over een plein. Het Victoriaplein is genoemd naar de Zweedse kroonprinses Victoria en is een gemeenschappelijk marktplein van Haparanda en Tornio. Aan dit plein staat ook winkelcentrum Rajalla – På gränsen. (Over winkelen gesproken: aan de Zweedse kant, in Haparanda, staat de noordelijkste IKEA ter wereld.)
Op het plein komen niet alleen twee steden en twee landen bij elkaar, maar ook twee tijdszones. In Zweden is het namelijk een uur vroeger dan in Finland. Dit is wel iets om in de gaten te houden als je verschillende plekken aan weerszijden van de grens gaat bezoeken. Houd hier rekening mee als je bijvoorbeeld later op de dag een vliegtuig of een trein moet halen, want het kan zijn dat je de Finse tijd in je hoofd hebt, maar dat je telefoon ongemerkt overschakelt naar de Zweedse tijd, zodat je denkt dat het een uur eerder is en je dus nog meer tijd hebt. Met oud en nieuw maakt Haparanda-Tornio optimaal gebruik van het tijdsverschil, want dan kun je hier twee keer aftellen tot middernacht: eerst in Zweden en dan in Finland. Op de grens wordt dan een groot feest gegeven, inclusief twee keer vuurwerk.
Restaurant en boetiekhotel Olof in Tornio
Als je een plek zoekt om lekker uit eten te gaan in Tornio, dan kan ik je restaurant Olof aanraden. Olof is niet alleen een restaurant, maar ook een boetiekhotel (met echte Finse kwaliteitsbedden heb ik me laten vertellen). Het is gevestigd in een gebouw dat vroeger een bank was en dat midden in Tornio staat. Binnen in restaurant Olof is de geschiedenis van Tornio overal aanwezig in de vorm van enorme foto’s uit het Regionaal Museum Tornevallei.
Mustaparta-hotels en -restaurants in Tornio
Zelf verbleef ik in Tornio bij boetiekhotel Mustaparta (niet te verwarren met Grand Hotel Mustaparta, waar ik alleen even een kijkje nam). Deze twee hotels zijn genoemd naar een lokale held van vroeger: Iisakki Mustaparta. In de tijd waarin de arme bevolking van het Tornedal nog keihard moest ploeteren terwijl de rijken ze onder de duim hielden en uitbuitten, nam deze Mustaparta het voor ze op. Hij wordt wel de ‘Piraat van de Botnische Golf’ genoemd, maar het lag toch net iets anders. Iisakki Mustaparta kaapte geen andere schepen, maar bouwde wel een houten schip samen met zijn kameraden. Hij laadde het vol met teer en zeilde op eigen houtje naar Stockholm. Mustaparta kwam terug met een schip vol graan om de hongerige gezinnen in het Hoge Noorden te voeden.
In eerste instantie werden Mustaparta en zijn mannen hiervoor gevangengezet. Maar later kwamen ze weer vrij en werd hun naam in ere hersteld. Mustaparta werd zelfs verkozen tot vertegenwoordiger in het parlement, waar hij zich bleef inzetten voor de armen en onderdrukten.
Over Haparanda
De naam Haparanda komt uit het Fins: haaparanta betekent espenstrand. Net als Tornio was Haparanda in de Eerste Wereldoorlog een belangrijke poort tussen Oost en West, omdat andere handelsroutes waren afgesloten. Er werden toen zoveel goederen vervoerd, dat er zelfs een kabelbaan voor post over de rivier werd gebouwd. De bouw begon in 1916 en de kabelbaan verdween weer in 1919, toen de nieuwe spoorbrug klaar was.
Mede door de handel is Haparanda (op het aller-oostelijkse stukje Zweden) al heel lang een plek waar verschillende culturen elkaar ontmoeten. Daarbij kun je in eerste instantie denken aan de Finse en Zweedse cultuur, en aan die van de Sámi. Maar in het verleden kwam je hier natuurlijk ook Russen tegen, en op de piek van alle bedrijvigheid ook Duitsers, Engelsen, Spanjaarden en Nederlanders. Veel van hen kwamen hier om te handelen, maar Haparanda had op een gegeven moment ook een Engels, Frans, Duits en Amerikaans consulaat. En volgens de Russische krant Novaja vremja woonden er in april 1917 maar liefst 217 spionnen en geheim agenten in Haparanda – op een inwoneraantal van nog geen 1.500.
En laten we de smokkelaars niet vergeten. Ze vervoerden onder andere edelstenen in de hakken van damesschoenen, medicijnen in speciale riemen en zelfs rubberen slangen in een grafkist.
Treinstation van Haparanda
Er moeten dus heel wat interessante types zijn aangekomen en vertrokken op het treinstation van Haparanda. Het station is gebouwd tussen 1914 en 1919 en het is opvallend groot voor zo’n afgelegen plaats als Haparanda, met heel veel opslagruimte voor goederen. Dat heeft natuurlijk alles te maken met die cruciale ligging op de grens en de periode tijdens de Eerste Wereldoorlog dat deze handelsroute zo ontzettend druk was. Maar er gaan ook geruchten rond dat dit stationsgebouw oorspronkelijk helemaal niet bedoeld was voor Haparanda, maar voor Helsingborg.
De wachtruimte voor de eersteklas is nog in oorspronkelijke staat. net als een ander hoekje waar reizigers konden zitten tijdens het wachten. In de wachtruimte hangt een bord dat je eraan herinnert dat Lenin hier op 15 april 1917 aankwam, toen hij voor de Oktoberrevolutie op weg was naar het toen nog tsaristische Rusland. Hij reisde helemaal vanuit de Alpen door Zweden naar het noorden en toen weer door Finland naar het zuiden, naar Sint-Petersburg (het latere Leningrad).
Ook vind je in het station een ruimte die gewijd is aan Mia Green (1870-1949). Zij was fotografe en woonde en werkte van 1895-1949 in Haparanda. Je kunt de enorme camera bekijken waar mensen lang voor stil moesten zitten, tot wel 30 minuten. Die camera heeft heel wat inwoners gezien en de foto’s vormen een mooi beeld van de tradities, gewoontes en mode in de Zweedse regio Norbotten in die tijd.
Spoorbrug
Als je de spoorbrug bekijkt waar de trein overheen rijdt, kun je trouwens zien dat deze twee verschillende kleuren heeft. Dat komt omdat de Zweden met hun kleur vanaf de ene kant zijn begonnen met verven, en de Finnen vanaf hun kant met een andere kleur. En aan de kleuren die de brug nu heeft kan je zien welk land rijker was, grapt de gids die mij rondleidt in Haparanda.
Tussen 1994 en 2021 reden er geen treinen meer tussen Haparanda en Luleå. Maar nu reizen met de trein weer helemaal in is, zal het hier wel weer drukker worden. Er komt in 2025 een treinverbinding waarmee je vanaf het vasteland van Europa helemaal naar Helsinki kunt rijden – net als Lenin (hoewel hij ten noorden van Helsinki afboog richting Rusland).
Haparanda Stadshotell
Veel van de kleurrijke types die aankwamen op het station van Haparanda, verbleven in Haparanda Stadshotell. De ruimtes van dit goed bewaard gebleven stadshotel van Haparanda hebben vast heel wat interessante momenten meegemaakt. Zo wordt er nog steeds gesproken over een gevecht tussen Sven Unander (die wel de Koning van Haparanda werd genoemd) en de Russische consul Ronkonen.
Die bar heet trouwens KGB: Kafé Gulasch Baronen. Deze ‘goulashbarons’ verdienden hier goud geld door goederen van en naar tsaristisch Rusland te vervoeren. Wie in tijden van schaarste meel, zout, koffie of pruimtabak kon regelen, zat er al gauw warmpjes bij. En vaak eindigde dat verdiende geld al snel in de kassa van dit hotel.
Andere vooraanstaande gasten waren Maria Feodorovna (weduwe van de Russische tsaar Alexander III), Louise of Mountbatten (de tweede echtgenote van de Zweedse koning Gustaaf VI Adolf) en Matilda Ksjesinskaja (balletdanseres en maitresse van tsaar Nicolaas II).
Toen in Haparanda aan het begin van de 20e eeuw dik geld werd verdiend, aten gasten hier oesters, zalm en patrijs uit verre oorden. Nu kun je hier terecht voor plaatselijke specialiteiten zoals vis uit de Torne en rendiervlees. Daarbij dronk ik heerlijke alcoholvrije wijn van Richard Juhlin.
Cape East hotel & spa in Haparanda
Een andere plek om te verblijven als je in Haparanda bent, is Cape East (een verwijzing naar het meest oostelijke puntje van Zweden). Je kunt hier in het hotel verblijven, maar binnenkort ook op de bijbehorende camping. Maar je moet wel durven, want in het restaurant schijnt een spook rond te waren: Greta. Volgens degene die mij een rondleiding gaf door Cape East, is dit gebied als gevolg van de roerige geschiedenis en oorlogen een echte spook-hotspot.
Cape East heeft een geweldig wellnesscentrum, Dat heeft onder andere de grootste sauna ter wereld, waar tot wel 150 mensen in kunnen. Deze gigantische sauna heeft wel wat weg van een Mayatempel, met tien rijen banken op verschillende hoogtes. Boven is het uiteraard het warmst. Verder vind je in Cape East onder andere een terras met een verwarmd zwembad waar je uitkijkt op de rivier, warme en koude baden, een ijskoude stortdouche, een relaxdouche met geuren en kleuren, een stoomsauna met etherische oliën en natuurlijk ook een Finse sauna waar je jezelf (of een ander) kunt slaan met berkentakjes (om de bloedsomloop te stimuleren).
Cape East is een heerlijke uitvalsbasis voor een vakantie in Lapland dankzij de combinatie van wellness en activiteiten die je er kunt maken. In de winter kun je vanaf hier gaan langlaufen door de archipel en met een beetje geluk zie je het noorderlicht boven de rivier. Kom je in het voorjaar, vergeet je zonnebril dan niet. Als de zon op het ijs schijnt, is het licht namelijk enorm fel – alsof de donkere winter gecompenseerd moet worden. En in de zomer gaat de zon een tijdje helemaal niet meer onder – ook bijzonder om mee te maken.
Uitstapjes vanuit Haparanda-Tornio
Wil je meer zien van Haparanda-Tornio dan het centrum? Dan kun je vanuit hier ook mooie uitstapjes maken in Zweeds en Fins Lapland. Zelf deed ik dat aan de Finse kant. Ik ging namelijk ijsvissen op de rivier vanuit Kukkola.
Maar je kunt hier in ‘Sea Lapland‘ ook ijszwemmen, langlaufen of schaatsen op rivierijs. Het smelten van het rivierijs in de lente is prachtig om te zien, ook al kan het soms ook overstromingen veroorzaken.
Verder zit je hier op ongeveer 1,5 uur rijden van de Zweedse stad Luleå en de Finse steden Rovaniemi en Oulu. Het Zweedse Kalix ligt op een half uurtje, net als Kemi in Finland, waar je ook weer allerlei leuke excursies kunt maken.
Meer weten over dit deel van Fins Lapland? Bekijk ook de video die ik maakte over Sea Lapland.
Binnenkort komt mijn reisgids over Zuid-Finland uit! Je kunt hem alvast reserveren:
Wij werden uitgenodigd om Haparanda-Tornio te bezoeken voor Stralend Finland.
Deze pagina kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.
